วัดพระธาตุแช่แห้ง อ.ภูเพียง จ.น่าน

ประวัติพระธาตุแช่แห้ง
พระมหาธาตุแห่งนี้ไม่ปรากฏหลักฐานชัดเจนว่าสร้างสมัยใด ในตำนานกล่าวว่าเมื่อครั้งพุทธกาล ภูเพียงแช่แห้งแห่งนี้ได้ประดิษฐานพระเกศาธาตุขององค์สัมมาสัมพุทธเจ้า เมื่อพระองค์เสด็จดับขันธ์ปรินิพพานแล้ว พระอรหันต์ทั้งหลายได้อัญเชิญพระบรมสารีริกธาตุข้อพระหัตถ์ด้านซ้าย และเศษของพระสรรังคารธาตุมาประดิษฐานไว้อีกครั้งหนึ่ง เพื่อให้มนุษย์และเทวดาได้สักการะตราบ 5,000 พระวัสสา เท่าที่สืบหาหลักฐานได้พระมหาธาตุแห่งนี้ สันนิษฐานว่าสร้างขึ้นประมาณ พ.ศ. 1896 ตรงกับสมัยของพระยาการเมือง แห่งราชวงศ์ภูคา ครองเมืองน่าน (พ.ศ. 1896-1906) พระองค์ได้เสด็จลงไปสร้างวัดหลวงอภัย ที่อาณาจักรสุโขทัย เมื่อภารกิจทั้งมวลแล้วเสร็จ พระมหาธรรมราชาลิไทได้ถวายพระมหาชินธาตุเจ้า 7 พระองค์ มีพระวรรณะเท่าเมล็ดพันธุ์ผักกาด สุกใสดังแก้ว 2 พระองค์ มีพระวรรณะดั่งมุก 3 พระองค์ มีพระวรรณะดั่งทองคำ เท่าเมล็ดงาดำ 2 พระองค์ พร้อมด้วยพระพิมพ์เงินพิมพ์ทองอันงามประณีต อย่างละ 20 องค์ ให้แก่พระยาการเมือง เมื่อพระองค์กลับถึงเมืองน่าน ได้ทรงปรึกษากับพระมหาเถระธรรมบาล และเห็นสมควรประดิษฐานสิ่งศักดิ์สิทธิ์นี้ไว้ที่เนินภูเพียงแช่แห้ง ระหว่างแม่นเตี๋ยน (แม่น้ำเกี๋ยนปัจจุบัน) และแม่น้ำลิงค์ (น้ำลิงค์แม่น้ำน่านปัจจุบัน) พระยาการเมืองโปรดให้ช่างหล่อเต้าปูนสำริดขนาดใหญ่แล้วทรงพระบรมสารีริกธาตุพร้อมด้วยพระพิมพ์เงินพิมพ์ทองลง บรรจุไว้ปิดฝาสนิทพอกหุ้มด้วยสะตายจีน (ปูนผสมแบบโบราณ) เป็นก้อนกลมเกลี้ยงเหมือนศิลา เสร็จแล้วพระองค์โปรดให้ขุดหลุมลึก 1 วา แล้วอาราธนาพระบรมสารีริกธาตุ และพระพิมพ์เงินพิมพ์ทองลงประดิษฐานไว้และก่ออิฐทับครอบเป็นเจดีย์สูง 1 วา ตลอดรัชการของพระองค์ ทรงให้ความสำคัญแก่วัดนี้มากถึงกับย้ายเมืองจากวรนครเมืองพลัวมาสร้างเมืองใหม่ โดยมีวัดพระธาตุแช่แห้งเป็นวัดหลวงประจำราชสำนัก หลักฐานของการย้ายเมืองครั้งนั้นก็คือ แนวกำแพงเมืองและคูเมืองโบราณที่สร้างไว้ถึง 2 ชั้น เมื่อ พ.ศ. 1902 อายุกว่า 600 ปี ยังปรากฏให้เห็นในปัจจุบัน เมื่อสิ้นราชวงศ์ภูคาแล้ว เมืองน่านจะถูกปกครองโดยเชียงใหม่ (พ.ศ. 1993-2101) หรือโดยพม่า (พ.ศ. 2101-2334) และที่สุดจะขึ้นตรงต่อกรุงรัตนโกสินทร์ จนกลายเป็นส่วนหนึ่งของประเทศไทยใปัจจุบันก็ตาม เป็นที่น่ายินดีว่าวัดพระธาตุแช่แห้งนี้ เจ้าผู้ครองนครน่านทุกพระองค์ที่ผ่านมา ได้เอาพระทัยใส่ดูแลปฏิสังขรณ์บูรณะซ่อมแซมสืบต่อกันจนได้รูปแบบทางสถาปัตยกรรมที่ลงตัวและมีเอกลักษณ์ของท้องถิ่น ดังปรากฏให้เห็นตราบทุกวันนี้
พระมหาธาตุแช่แห้ง เป็นโบรารณสถานที่สำคัญแห่งหนึ่งของชาติ มีความสำคัญทั้งในด้านแบบแผนทางศิลปกรรม เป็นหลักฐานทางโบราณคดีและพัฒนาการทางประวัติศาสตร์ของ จ.น่าน มีความยาวของฐานล่าง ซึ่งเป็นหลักฐานรูปแท่งสี่เหลี่ยม ด้านละ 19.25 เมตร และมีความสูงจากฐานล่างระดับพื้นดินจนถึงปลายสุดของดอกไม้ทิพย์ มีความสูง 43-49 เมตร นับเป็นพระธาตุเจดีย์ที่มีขนาดใหญ่ที่สุดของแผ่นดินล้านนา เป็นปูชนียสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ เป็นที่เคารพนับถือของชาวจังหวัดน่าน และพุทธศาสนิกชนทั่วไปจะมีงานประเพณีนมัสการพระมหาธาตุทุกปี ในวันเพ็ญเดือน 6 เหนือ (ขึ้น 15 ค่ำ เดือน 4) ได้รับการประกาศขึ้นทะเบียนของกรมศิลปากรในราชกิจจานุเบกษาเล่มที่ 61 ตอนที่ 65 ลงวันที่ 14 ตุลาคม 2487 ประกาศขอบเขตในราชกิจจานุเบกษาเล่มที่ 97 ตอนที่ 159 ลงวันที่ 14 ตุลาคม 2523
พระธาตุแช่แห้ง วัดพระธาตุแช่แห้ง หมู่ 3 บ้านหนองเต่า ตำบลม่วงตี๊ด กิ่งอำเภอภูเพียง จังหวัดน่าน เดิมเป็นวัดราษฎร์ ปัจจุบันเป็น พระอารามหลวง ประดิษฐานอยู่ ณ กิ่งอำเภอภูเพียง จังหวัดน่าน
องค์พระธาตุตั้งอยู่บนเนินเขาลูกเตี้ย ๆ เป็นสีทองสุกปลั่ง สามารถมองเห็นได้แต่ไกล เนื่องจากสูงถึง 2 เส้น เป็น อนุสรณ์ ของความรักและความสัมพันธ์ ระหว่างเมืองน่านกับเมืองสุโขทัยในอดีต
รูปแบบสถาปัตยกรรมตัวพระธาตุ
ลักษณะขององค์พระธาตุเป็นเจดีย์ทรงระฆัง ตามตำนานเดิม และพงศาวดารเมืองน่านกล่าวว่า เจ้าพระยาการเมือง เจ้าผู้ครอบครองนครปัว สร้างขึ้นในระหว่างปลายพุทธศรรตวรรษที่ 19 หลังจากนั้นมีการสร้างเสริมโครงสร้างหลายครั้งด้วยกัน ครั้งสุดท้ายเจ้าศรีสองเมืองได้สร้างเจดีย์องค์ปัจจุบันครอบองค์เดิม เมื่อ ปี พ.ศ. 2153
ตัวพระธาตุตั้งอยู่บนเชิงเนินปูด้วยอิฐ ลาดขึ้นไปยังยอดเนิน กว้างประมาณ 20 วา มีบันได นาค ขนาบทั้งสองข้าง องค์พระเจดีย์เป็นแบบ ล้านนา ไทย ฐานเป็นสี่เหลี่ยมซ้อนกันขึ้นไปจนสูง ใช้แผ่นทองเหลืองบุรอบฐาน แล้วลงรักปิดทอง จาก พงศาวดาร เมืองน่านกล่าวว่า พระยาการเมือง เจ้านครน่านได้อัญเชิญ พระบรมสารีริกธาตุ จาก กรุงสุโขทัย มาประดิษฐานไว้ที่ดอยภูเพียงแช่แห้ง และตามตำนานกล่าวว่า พระพุทธเจ้า ได้เสด็จมาประทับสรงน้ำที่ริมฝั่ง แม่น้ำน่าน ทางทิศตะวันออก ที่บ้านห้วยไค้ และเสวยผลสมอแห้ง ซึ่งพระยามลราชนำมาถวาย แต่ผลสมอนั้นแห้งมาก พระพุทธเจ้าจึงทรงนำผลสมอนั้นไปแช่น้ำก่อนเสวย และทรงพยากรณ์ว่า ต่อไปที่นี่จะมีผู้นำพระบรมสารีริกธาตุมาประดิษฐาน จึงเรียกพระสถูปที่ประดิษฐาน พระบรมสารีริกธาตุ แห่งนี้ว่า พระธาตุแช่แห้ง
พระธาตุแช่แห้งเป็นสถานที่สำคัญโดยใช้เป็นสถานที่ประกอบพิธีน้ำอภิเษก น้ำบ่อแก้ว จังหวัดน่าน
"น้ำบ่อแก้ว" พ.ศ. 2373 เจ้าเมือง น่าน ได้ขุดบริเวณ ลอมเชียงของ พบว่ามี พลอย มีสี น้ำผึ้ง ขุดลึก 4 เมตร มี น้ำพุ ขึ้นในบ่อ น้ำก็ขึ้นมาเต็มปากบ่อ ประชาชนเชื่อถือว่าน้ำในบ่อนี้เป็นน้ำวิเศษ เรียกว่า น้ำบ่อแก้ว
งานประจำปี
พระธาตุแช่แห้งเป็นศาสนสถาน อันสำคัญของ จ. น่าน โดยมีการจัดงานฉลองพระธาตุ เป็นประจำปีของทุกปี ราวกลางเดือนหกฝ่ายเหนือ ซึ่งตรงกับเดือนสี่ฝ่ายใต้

อยู่ห่างจากตัวเมืองออกไปประมาณ 3 กิโลเมตร