ห่างจากที่ทำการอุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด ไปทางทิศเหนือประมาณ 17 กิโลเมตร หรืออยู่ห่างจากหาดแหลมศาลาตามเส้นทางเดินเท้าขึ้นเขาประมาณ 430 เมตร ตามประวัติเล่าว่าในสมัยรัชกาลที่ 1 เจ้าพระยานคร ผู้ครองเมืองนครศรีธรรมราชได้แล่นเรือผ่านทางเขาสามร้อยยอด และเกิดพายุใหญ่ไม่สามารถเดินทางต่อไปได้ จึงจอดพักเรือหลบพายุที่ชายหาดแห่งนี้เป็นเวลาหลายวัน และได้สร้างบ่อน้ำเพื่อใช้ดื่ม เรียกว่า " บ่อพระยานคร" "ถ้ำพระยานคร" เป็นถ้ำขนาดใหญ่ บนเพดานถ้ำมีปล่องให้แสงสว่างลอดเข้ามาได้ จุดเด่นของถ้ำแห่งนี้ คือ "พระที่นั่งคูหาคฤหาสน์" เป็นพลับพลาแบบจตุรมุข สร้างในสมัยรัชกาลที่ 5 คราวเสด็จประพาสเมื่อวันที่ 20 มิถุนายน พ.ศ. 2433 เป็นฝีพระหัตถ์ของพระวรวงศ์เธอพระองค์เจ้าขจรจรัสวงศ์ ทรงสร้างขึ้นในกรุงเทพฯ แล้วส่งมาประกอบทีหลังโดยให้พระยาชลยุทธโยธินเป็นนายงานก่อสร้าง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จมายกช่อฟ้าด้วยพระองค์เอง ที่กำแพงหินด้านขวามีพระปรมาภิไธยย่อในรัชกาลที่ 5 และรัชกาลที่ 7 เป็นตัวหนังสือใหญ่สีขาวสะดุดตา พระที่นั่งคูหาคฤหาสน์นับเป็นจุดเด่นของถ้ำพระยานคร และเป็นตราประจำจังหวัดประจวบคีรีขันธ์ในปัจจุบัน ด้านในถ้ำยังมีสถานที่ท่องน่าสนใจได้แก่ น้ำตกแห้งซึ่งอยู่ทางเข้าถ้ำพระยานคร ช่วงหน้าฝนจะมีน้ำไหลมาตามหินงอกหินย้อน สะพานมรณะซึ่งเป็นที่เดินไปมาของสัตว์ป่า บางครั้งสัตว์ป่าเดินพลาดมาก็ตกมาอยู่ภายในถ้ำ ภายในถ้ำพระยานครยังมีอัฐิหลวงพ่อเงินบรรจุอยู่ด้านใน ด้านนอกถ้ำมีค่างแว่นจำนวนมากอาศัยอยู่ นักท่องเที่ยวสามารถเห็นฝูงค่างแว่นหากินบริเวณทางเข้าถ้ำพระยานครได้
อุทยานฯ มีบริการบ้านพักที่บริเวณ เขาแดง และที่ หาดแหลมศาลา และยังมีบริการเต็นท์ให้เช่า
ติดต่อสอบถามรายละเอียดเพิ่มเติมได้ที่ กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่าและพันธุ์พืช เขตบางเขน กรุงเทพฯ โทร. 0 5-620760 หรือ www.dnp.go.th หรือ อุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด ต.เขาแดง อ.กุยบุรี จ.ประจวบคีรีขันธ์ 77150 โทร. 032-61 9078

การเดินทาง

จากกรุงเทพฯ ขับมุ่งตรงสู่ จ.เพชรบุร จากตัวเมืองเพชรบุรี ท่านจะผ่านทางเข้าหาดชะอำ ซึ่งอยู่ทางด้านซ้ายมือ (เป็นสี่แยกไฟแดง) ไม่ต้องเลี้ยว ให้ขับตรงไปอีกประมาณ 25 กม. ท่านจะถึงตัวอำเภอหัวหิน จากตัวเมืองหัวหินใช้ทางหลวงหมายเลข 3219 เพื่อมุ่งหน้าสู่ อ.สามร้อยยอด พอถึง ถึงหลักกิโลเมตรที่ 286.5 ให้ท่านเลี้ยวเข้าสู่อุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด (มีป้ายบอกทางตลอด) ขับเข้ามาแล้ววิ่งไปสุดทางก็จะพบทางแยกจะมีป้ายเลี้ยวขวาไปอุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด ให้เลี้ยวไปตามป้ายเลย เลี้ยวไปไม่ไกลก็จะมีป้ายเลี้ยวซ้ายต่อ เป็นเส้นทางชนบท ป.ช.4020 ไปตามทางได้เลย จากนั้นสังเกตุให้ดีจะมีป้ายบอกไปถ้ำพระยานคร จะเป็นสี่แยกให้ขับเลี้ยวซ้ายไปทางถ้ำพระยานคร (ทางขวาจะเป็นวัดหุบตาโคตร) ขับเข้าไปประมาณ 5.50 กิโลเมตร ก็จะเข้าหมู่บ้านบางปู ขับผ่านวัดบางปูวิ่งสุดทางจะเป็นชายหาดบ้านบางปู หาที่จอดรถแล้วไปต่อเรือไปถ้ำพระยานคร (หรือจะเดินข้ามเขาไปแหลมศาลาก็ได้ เพื่อเดินทางเท้าไปถ้ำพระยานครต่อ)